Erfgoeddag 2021 "De Nacht" - HK Berchem | © 2021

Volg ons ook op
Bewaar samen met ons het heden en verleden van Berchem

Bewaar samen met ons
het heden en verleden van Berchem
Heemkring Berchem
Heemkring Berchem
Heemkring Berchem
Ga naar de inhoud
Bommen op Berchem 1940-1945
Erfgoedwandeling
Tijdens de erfgoedwandeling ‘Bommen op Berchem’ nemen we je mee naar Oud-Berchem in de oorlogsjaren 1940-1945.
Hoe verliep de eerste oorlogsdag op 10 mei 1940? Hoe beleefde Berchem de terreur van de vliegende bommen en waar vielen ze neer? Wat gebeurde er tijdens de bevrijding op 4 september 1944?
Je wandelt tijdens ‘Bommen op Berchem | 1940-1945’ langs 12 locaties die een bijzondere betekenis kregen tijdens Wereldoorlog II.
Afstand: 3,0 km | Duurtijd: 90-120 minuten
1. Beeld van de Vrede
Beeld van de Vrede van kunstenares Agnes Pas
© Paul Gysen | Heemkring Berchem
We starten de wandeling aan het grasperk bij de ingang van het klooster van de Zusters Annonciaden aan de Grotesteenweg 108 in Berchem. Het “Beeld van de Vrede” van Agnes Pas stelt een engel met geknakte vleugel voor die naar de hemel kijkt en weerspiegelt een hoopvolle toekomst, zonder gruwel.
Het is één van de twee herdenkingsmonumenten die door het district Berchem in november 2009, 65 jaar na beide rampen, werden ingehuldigd om de slachtoffers van de V-bommen te herdenken.
Aan het Ploegsteertplein op de Groenenhoek werd de
V2-inslag op de Houtemstraat herdacht met de inhuldiging van een originele uitlaat van een V2-raket die werd opgetuigd om de Berchemse bevolking bewust te maken van de gruwel van de "vliegende bommen"-terreur.
Ga richting Mortsel en links via de Hogeweg, steek de Driekoningenstraat over en volg de Hogeweg richting Vredestraat.
Stop aan de hoek Hogeweg-Vredestraat.
2. Robert Vekemans | Grotesteenweg
Robert Vekemans - Luitenant bij het 2de Regiment Genie
Robert Vekemans (°Berchem, 1913) was ingenieur-beroepsluitenant bij het 2e Regiment Genie te Berchem. Bij de 18-daagse Veldtocht in mei 1940 raakte hij krijgsgevangen en werd reeds in oktober 1940 vervroegd vrijgelaten om ingezet te worden bij de wederopbouw in België op de studiedienst van de Antwerpse Zeediensten in onze haven. Hier deed hij een enorme kennis op van de Antwerpse haven en de haveninstallaties. In april 1941 ging hij bij het verzet en zijn woning in de De Merodelei tegenover de basiliek van het Heilig Hart was een actief weerstandsmidden.  
Op 4 september 1944 rukte de
Britse 11e Pantserdivisie via Brussel en Boom op richting Antwerpen. Vekemans wachtte hen op aan Breendonk om ze in te lichten over de Duitse plannen voor de vernietiging van de Antwerpse haven en de situatie rond de bruggen in Boom en over de Rupel. Hij slaagde er samen met de Britten in om, via een omtrekkende beweging, de Duitse troepen bij de bruggen van Boom in de rug aan te vallen en deze bruggen intact te veroveren.
De snelle Britse opmars naar Antwerpen kon worden verder gezet. Op de tank van kolonel Silvertop bereikte hij rond 14.00 uur het centrum van Antwerpen. Dankzij het optreden van
Robert Vekemans aan de bruggen in Boom werd de haven gered. De intacte verovering van de strategisch belangrijke haveninstallaties van Antwerpen heeft op die manier het verdere
verloop van de oorlog ingrijpend beïnvloed.
Volg de Vredestraat langs de pare kant tot aan de hoek met de Patriottenstraat en stop daar.
Robert Vekemans op de Britse Shermantank van Kolonel David Silvertop bij het passeren van Mortsel (Antwerpsesteenweg) richting Grotesteenweg en de stad Antwerpen
3. Herberg “De Gouden Leeuw”
Ju-87D "Stuka"
Op de hoek van Vrede- en Patriottenstraat (kant Uitbreidingstraat en Grotesteenweg) stond Herberg “De Gouden Leeuw”.
Op 10 mei 1940 rond 06.30 uur vernielde een bom van een Ju-87 “Stuka” duikbommenwerper de herberg. De bom was bedoeld voor de Geniekazerne. Er vallen 9 doden.
Tijdens het bombardement van 7-8-9 oktober 1914 was “De Gouden Leeuw” reeds voor de 1e maal vernield (zie foto).
Steek de Vredestraat over, volg de Patriottenstraat richting Singel. Steek de Uitbreidingstraat over en stop aan de omheining van Freinetschool De kRing tegenover de Patriottenstraat.
Herberg "De Gouden Leeuw" na het Bombardement op Antwerpen van 7-8-9 oktober 1914
Wist je dit???
De Ju-87D "Stuka", de Duitse aanvalsbommenwerper joeg alles en iedereen schrik aan met zijn "sirene".
In werkelijkheid was het vliegtuig niet echt voorzien van een sirene maar eerder van 2 kleine propellors vooraan op de wielsteunen, net onder de vleugels.
Zodra dit vliegtuig in scherpe duikvlucht naar beneden viel, zorgden 2 kleine propellors voor een gierend oorverdovend geluid.
De bedoeling was om de vijand doodsangsten te doen uitstaan en af te schrikken en zo tot overgave te dwingen.
De Jericho-Trompet op de wielsteun van de Stuka
Een Ju-87 valt een geallieerd konvooi aan
4. Willem Van Laarstraat en Koninklijk Atheneum Berchem
Willem Van Laar - Schepen voor onderwijs
1892-1945
De vroegere Poortstraat, werd genoemd naar Willem Van Laar (°Antwerpen, 1892), leraar en medestichter van het Berchems Atheneum. Hij werd schepen voor onderwijs op 13 januari 1933. Door de Duitse bezetter uit zijn ambt ontzet en aangehouden onder verdenking lid te zijn van de Witte Brigade, een verzetsgroep, werd hij na een kort verblijf in de gevangenis van Antwerpen, gedepor-teerd naar het concentratiekamp van Schandelah in Duitsland als dwangarbeider. Hij bezweek aan uitputting tijdens massatransport op een  goederentrein tussen 10 april en 13 april 1945. Hij werd begraven in een bos bij Ludwigslust (D), 150 km verder ten noorden van Schandelah.
Het KAB of Koninklijk Atheneum Berchem was een bron van verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vele studenten en leerkrachten hebben zich verdienstelijk gemaakt in het verzet,  16 onder hen hebben de oorlog niet overleefd.
Blijf op deze halte.
5. Geniekazerne
Kazerne van het 2de Regiment Genie tegenover de Patriottenstraat.
Ingekleurd zwartwitnegatief 17 x 24 cm
© Collectie Heemkring Berchem & "Zoldermuseum Schaliënhoeve"
De kazerne van het 2de Regiment Genie of Kazerne 8/9, behoorde tot de Brialmont-omwalling en werd gebouwd tussen 1860 en 1864. Deze saillant bestond uit Geniekazerne, Brilschans en 2 poorten, de Berchemse Poort en de Mechelse Poort. In 1914-1918 en 1940-1944 werd de kazerne gebruikt door het Duitse leger.
In WO II was er naast een onderhoudsdienst voor Duitse militaire voertuigen in de kazerne, ook een Luftwaffe-bakkerij in de Brilschans.
Tijdens de bevrijding werd de kazerne leeggeplunderd. Van september 1944 tot mei 1945 deed de kazerne dienst als interneringskamp voor verdachten van collaboratie.
Ze was in dienst van het Belgische Leger tot in 1949.
Ga verder langs de Uitbreidingstraat en sla rechts de ronde weg van het De Villegaspark in. Stop op de parkweg ter hoogte van De Villegasstraat.

6. Berchemse Poort
De Berchemse Poort tegenover De Villegasstraat.
De zusterpoort, de Mechelse Poort, lag tegenover de Poortstraat, nu Willem Van Laarstraat
Ingekleurd zwartwitnegatief 17 x 24 cm
© Collectie Heemkring Berchem & "Zoldermuseum Schaliënhoeve"
De Berchemse Poort lag links van de kazerne en recht tegenover De Villegasstraat. Ze gaf toegang tot een houten brug met daarachter een asweg. Het was een binnenweg naar de oefen-pleinen van de Genie, Groenenhoek, het stadion van Berchem Sport (nu Ludo Coeck-stadion), de hoeves op het Rooi en Mortsel.
In WO II kwamen er bij hevige luchtafweer soms families slapen in de Berchemse Poort.
Volg de ronde weg verder door het park tot aan de Uitbreidingstraat en ga rechts richting Berchem Station. Ga tot aan het pand op Uitbreidingstraat 390.
7. Uitbreidingstraat 390 | Duits luchtafweergeschut
Flugabwehrkanone Flak 30 - 2cm Rheinmetall
Op het nummer 390 in de Uitbreidingstraat was vroeger een magazijn gevestigd van Kruidenierszaak “De Biekorf”.
Op 10 mei 1940 kwamen er tijdens het luchtbombardement enkele brandbommen op terecht en het gebouw brandde volledig uit.
Volgens een getuige stond er tijdens WO II, Duits luchtafweergeschut of “Flak” (Flugabwehrkanone). Dit is volgens officiële gegevens een mobiele Flak van het kaliber 2 cm of 3 cm.
Ga terug in de Uitbreidingstraat en dan rechts de Arthur Sterckstraat in. Stop aan huisnummer 48.
8. De Biekorf en Brouwerij Het Anker
Het meesterhuis van de brouwer op de hoek van Arthur Sterckstraat en de Van Vaerenberghstraat.
In de Arthur Sterckstraat 48 waren de kantoren met magazijn van “De Biekorf” gevestigd, een keten van kruidenierszaken in Antwerpen en omgeving. Het hoofdgebouw was verbonden met het achterliggende magazijn in de Uitbreidingstraat 390.
Op de hoek van de Arthur Sterckstraat en de Van Vaerenberghstraat was vroeger Brouwerij De Preter-Lauwers. In 1884 richtte Gustave De Preter hier de Brouwerij “Het Anker” op, een kleine brouwerij die tot de jaren 1950 actief bleef. Nu is er sinds 1998 het Woonzorgcentrum Cleo gevestigd.
Bij de bevrijding op 4 september 1944 werden er tegen de avond in de brouwerij veldkeukens geïnstalleerd door de Engelsen.
Volg de Arthur Sterckstraat tot in de Statiestraat. Ga links tot aan de oversteekplaats voor voetgangers en steek de Statiestraat over. Rechts van de oversteekplaats bevindt zich de Jozef Balstraat. Blijf op de onpare kant van de Jozef Balstraat en stop tegenover de school.

9. Jozef Balstraat
Duitse Heinkel He-111 bommenwerper
Duitse B-1 brandbom van 1 kg
Rond 05.30 uur op 10 mei 1940, bij het begin van onze WO II, vliegen de eerste Duitse Heinkel He-111 bommenwerpers boven Berchem. Ze droppen kleine staafbrandbommen van het type B1 van 1 kg gevuld met thermiet, een mengsel van een metaalpoeder en een fijn verdeeld metaaloxide, dat extreem heet kan branden. In de Jozef Balstraat kwamen brandbommen terecht op enkele huizen aan de pare kant van de straat met hevige branden tot gevolg. Tijdens de bevrijding op 4 september 1944 vallen er 2 doden wanneer een Duitse soldaat in het wilde weg een koppel neerschiet dat net buitenkwam nadat ze al in alle euforie hun Belgische driekleur iets té voorbarig hadden buitengehangen.
Ga verderop links de Weidestraat in ga richting kerk. Steek de Generaal Drubbelstraat over en ga rechts richting Ferdinand Coosemansstraat.
Ga links de Beernaertstraat in tot op het plein voor de Sint-Hubertuskerk.
10. Sint-Hubertuskerk
De stichting van de Sint-Hubertusparochie in Berchem gaat terug tot de 19e eeuw. Een nieuwe kerk, zou de zopas gebouwde kapel vervangen. De werken voor de kerk startten in september 1912 en ze wordt pas ingewijd in 1924.
Ze is opgetrokken in baksteen met sober gebruik van natuursteen en was met spitstoren 70 meter hoog. Op 10 maart 1941, in WO II, werd op bevel van de Duitsers de spits van de kerktoren afgebroken en het torendak verlaagd. De toren lag in het verlengde van het vliegveld van Deurne en te gevaarlijk voor de landende Duitse vliegtuigen. De 4 kleine torentjes waren in feite nog te hoog maar mochten blijven staan. De afbraak was voltooid op 5 april 1941.
De crypte onder de Sint-Hubertuskerk werd tijdens de oorlogsjaren ingericht als schuilkelder voor de parochianen.
Ga vanaf het plein voor de Sint-Hubertuskerk rechts de Maloustraat in. Neem links de Daenenstraat, ga voorbij de Torenstraat en dan rechts de Berthoutstraat in. Stop aan het kruispunt met de Van Campenhoutstraat.
11. V1-bominslag op Van Campenhoutstraat en Berthoutstraat
Op woensdag 14 maart 1945 zouden de zoveelste Berchemse slachtoffers van de vliegende bommen vallen. Vanuit de regio Oldenburg-Cloppenburg (Nedersaksen) bij Bremen (Duits-land) wordt door het Duitse Flakregiment 155 (W) een V1 afgevuurd op 337 km afstand van hier. Ongeveer 31 minuten later om 08.29 uur stopt het brommende geluid van de pulserende straalmotor. De “vliegende bom” stort naar beneden en komt terecht op de hoek van de Van Campenhoutstraat en de Berthoutstraat (kant van Cultuurcentrum Berchem). In de Van Campenhoutstraat zijn er een 5-tal huizen van de kaart geveegd, net zoals in de Berthoutstraat. Van het hoekhuis in de Van Campenhoutstraat en dat ernaast in beide straten staat enkel nog de gelijkvloerse verdieping overeind. Er vallen in totaal 14 doden en 11 gewonden. Er worden in totaal 13 huizen totaal vernield, 63 huizen onherstelbaar beschadigd en 715 huizen hebben zware tot lichte schade opgelopen.
Steek de Van Campenhoutstraat over en vervolg via de Berthoutstraat. Ga rechts de Brouwerstraat in. Ga links de Woeringenstraat in en dan rechts de Walemstraat in. Ga links de Ferdinand Coosemansstraat in en ga tot aan de hoofdingang van het Sint-Joanna-Instituut.

12. V2-raket op Sint-Joanna en klooster van de Annonciaden
Het Sint-Joanna-Instituut Berchem was in 1848 opgericht door de Zusters Annonciaden op de “Fierkensdijk” nabij de Sint–Willibrorduskerk. De school verhuisde in 1864 naar de Bakkerstraat, nu Ferdinand Coosemansstraat 15-17.
Om de schoolkinderen op Sint-Joanna te beschermen tegen de vliegende bommen, zijn de lessen sedert oktober 1944 opgeschort. Als de ouders dit willen, kunnen de leerlingen huiswerk komen ophalen en klassikaal verbeteren. Tegen 10 uur zijn de lessen afgelopen.
Op vrijdag 17 november 1944, om 11.15 uur in de voormiddag, wordt een V2-raket vanuit een bos in Heek vlakbij Burgsteinfurt in Duitsland, afgevuurd richting Antwerpen. Na een vlucht van 210 km komt de raket, 7 minuten later, om 11.22 uur terecht in de Ferdinand Coosemansstraat.
Met een gewicht van 12,5 ton en een springkop van 975 kg explosieven valt de raket tegen een snelheid van 2880 km/uur neer op het klooster.
De V2 komt terecht in de keuken, in het hart van het klooster en boort zich door het gebouw tot in de grond en explodeert. Het ganse gebouwencomplex wordt op 1 seconde herschapen in een grote puinhoop en onder die massa liggen 40 kloosterzusters van een congregatie van 41 zusters bedolven, 1 zuster is die dag afwezig. Zowat het ganse gedeelte tussen de hoofdingang aan de Ferdinand Coosemansstraat tot aan de schoolpoort in de Walemstraat is verdwenen.
Er vallen in totaal 32 doden waaronder 30 zusters, de huishoudster en de tuinman. Er zijn ook een 20-tal gewonden. Er raken 30 woningen onherstelbaar beschadigd, 100 ernstig beschadigd en 100 licht beschadigd.
Einde
Wandelbrochure kopen?
Volg ons ook op
Heemkring Berchem vzw
MUSEUM
Heemkundig Zoldermuseum "Schaliënhoeve"
Rooiplein 6 - 2600 Berchem (Domein Park West)
museum@heemkringberchem.be
+32 3 292 51 15
PRESS
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.
© 2018-2021 | Paul Gysen voor Heemkring Berchem
CONTACTS
Heemkring Berchem vzw
Auwersstraat 34 | 2600 Berchem
info@heemkringberchem.be
+32 3 292 51 15

MUSEUM
Heemkundig Zoldermuseum "Schaliënhoeve"
Rooiplein 6 - 2600 Berchem
(Domein Park West)
museum@heemkringberchem.be
+32 3 292 51 15
CONTACT
Heemkring Berchem vzw
Auwersstraat 34 | 2600 Berchem
museum@heemkringberchem.be
+32 3 292 51 15

Heemkring Berchem vzw
Heemkring Berchem vzw
Heemkring Berchem vzw
Heemkring Berchem vzw
CONTACT
Heemkring Berchem vzw
Auwersstraat 34 | 2600 Berchem
info@heemkringberchem.be
+32 3 292 51 15
© 2018-2021 | Paul Gysen voor Heemkring Berchem
Volg ons ook op
E-MAIL ONS
 Heemkring

 Zoldermuseum
Terug naar de inhoud