Tour d'Amour in samenwerking met Zelda & Zorro - HK Berchem

Tour d'Amour

Locaties

Voormalig Vredegerecht Berchem

Grotesteenweg 13 | Berchem

Het pand aan de Grotesteenweg in Berchem kent een rijke geschiedenis. In 1898 werd het gebouw op vraag van jeneverstoker Jules Meeûs opgetrokken naar een ontwerp van architecten Jean Baptiste en Emile Vereecken. De structuur bestond uit twee volgens spiegelbeeld gekoppelde hotels met een inkomportaal langs de zijgevel. De latere eigenaar liet bijkomend muurschilderingen aanbrengen in het interieur met taferelen uit de geschiedenis van Berchem.

Het linkerpand werd in 1926 gesloopt voor de bouw van een handelspand en een appartementsgebouw met bioscoop. Het overblijvende hotel werd in 1930 aangekocht door de gemeente Berchem, die er haar gemeentelijke administratie in onderbracht.

Van 1950 tot 2016 was hier het vredegerecht van het achtste kanton van Antwerpen gevestigd.

Sinds juni 2020 kun je hier terecht bij Zelda&Zorro een unieke plek om te ontmoeten en onthaasten met de familie, vrienden en collega’s.

Standbeeld Frederik de Merode

Frederik De Merodeplein | Berchem

Standbeeld van Frederik de Merode, onthuld in 1905 naar aanleiding van de 75ste verjaardag van de Belgische Onafhankelijkheid. Het monument in klassiek geïnspireerde eclectische stijl, werd ontworpen door de architect Emile Thielens, met een beeldengroep en reliëfs door de beeldhouwer Josuë Dupon.

Graaf Louis Frédéric Ghislain de Merode (1792-1830) geldt als één van de helden van de Belgische Revolutie van 1830. Zwaar gekwetst tijdens gevechten met het Hollandse leger te Berchem op 24 oktober, overleed hij op 4 november te Mechelen aan zijn verwondingen. Hij is begraven op de begraafplaats van Berchem.

Het monument bestaat uit een vierkante sokkel in blauwe hardsteen, gekantonneerd door pilasters met het gekroonde monogram M, en als opschrift "1830" en "België Vrij". Bronzen beeldengroep met voorstelling van de gewonde Frederik de Merode met pistool, ondersteund en beschermd door een vaandrig en een revolutionair met muts. Op de basis van de sokkel rust een bronzen leeuw, en de schacht is bekleed met bronzen gedenkplaten en reliëfs met taferelen van Frederik de Merode tijdens de Belgische Revolutie.

Weetjes:

• Het Standbeeld staat in de volksmond bekend als "De Drie Zatlappen"

• Op deze locatie stond oorspronkelijk een zuil met Mariabeeld. Deze "Maria-op-de-Zuil" maakte in 1904 plaats voor het huidige standbeeld en werd heropgebouwd aan het kruispunt Victor Jacobslei-Statiestraat. Het Mariabeeld was een geschenk van de Berchemse bevolking.

Basiliek en klooster Heilig Hart

De Merodelei 12-14 | Berchem

De Basiliek van het Heilig Hart aan de Merodelei is de eerste basiliek ter wereld toegewijd aan het Heilig Hart.

Deze neogotische kerk werd opgericht in 1875 en voltooid in 1878, naar de plannen van de architecten Joseph Van Riel en Jules Bilmeyer.

Paus Pius IX schonk de eerste steen die op 8 september 1875 gelegd werd. In 1878 werd de kerk door de paus tot basiliek verheven: de plechtige inwijding vond plaats op 17 augustus van hetzelfde jaar.

Het aanpalende kloostergedeelte was aanvankelijk bestemd voor de Congregatie van de Dochters van Jesus' Heilig Hart. De bouw daarvan werd vermoedelijk kort na juni 1889 aangevat.

In het verleden rustte in deze basiliek, opgeborgen in een glazen schrijn, het stoffelijk overschot van Marie Deluil-Martiny (1841-1884) die in 1989 zalig werd verklaard door paus Johannes-Paulus II. Ze was de vermoorde stichteres van de congregatie.

Op zaterdag, 28 september 2013, werd dit schrijn met het lichaam verhuisd van Berchem naar Rome. Daar heeft het nu, in het hoofdhuis van de orde aan de Via dei Villini, een laatste rustplaats. De zusters verhuisden mee: sommigen naar Rome en anderen naar Marseille, waar de stichteres geboren werd.

Sinds 2014 wordt het klooster bewoond door de religieuze gemeenschap Chemin Neuf.

Exterieur

De gevel van de kerk heeft een timpaan boven het hoofdportaal met een voorstelling van Christus die zijn Heilig Hart toont. Het Antwerpse duo J.B. De Boeck en J.B. Van Wint vervaardigde dit natuurstenen reliëf.

De basiliek, het klooster en de achterliggende tuin maken deel uit van het beschermd stadsgezicht Kardinaal Mercierlei-De Merodelei.

Interieur

De vier beelden van cherubijnen rond het altaar zijn gemaakt door de Franse beeldhouwer M. Dufraine. Het altaar, tabernakel, ciborium, kandelaars en monstrans zijn het werk van de kunstenaar Armand-Calliat uit Lyon. Glasramen zijn van de hand van Leon Lefèvre (Maison Lusson) (Parijs) die ook de renovatie uitvoerde aan de glasramen van de Sainte-Chapelle in Parijs.

Grenspaal "De Hand"

Prins Albertlei - Grotesteenweg | Berchem

De “paal van Berchem” stond op de hoek gevormd door de huidige Grote Steenweg, de Boomgaardstraat, de Prins Albertlei en het Koning Albertpark. Deze zuil is een replica van het origineel dat, vermoedelijk door de verschillende verplaatsingen, sterk beschadigd werd.

Het was een meer dan manshoge vierkante obelisk, in blauwe steen, met op één zijde een handpalm en op de tegenoverliggende zijde de handrug, op sokkel. Op afbeeldingen van recentere datum zien we dat de zuil is omringd door vier kleine paaltjes, onderling verbonden met een ketting.

De hand vormde de uiterste grens van de stad en lag aan een belangrijke invalsweg, namelijk de baan naar Mechelen, Brussel en Lier. Op die plek werden dan ook verschillende personaliteiten door de Antwerpse stadsmagistraten begroet. Dat gebeurde in 1515 met Karel V en in 1829 met Willem I. Ook Leopold I werd hier in 1831 ontvangen.

Aan de “hand” werden ook burgemeesters, gouverneurs, pastoors, primussen van de Antwerpse Academie enz.

In 1885 werd een gebouw opgericht op de hoek van het warandepark en de Kraanstraat die in 1905 omgedoopt werd tot Prins Albertlei. Dit gebouw kreeg later de naam “spookhuis” toegekend. De toenmalige bewoners vonden de “hand” hinderlijk en kregen het gedaan dat de “hand” in 1886 opnieuw verplaatst werd iets verder in de Prins Albertlei. In 1929 werd de zuil of wat er toen van over bleef, overgebracht naar het hofke rond het Steen om uiteindelijk, na heel wat omzwervingen, in het Lapidarium van het museum Vleeshuis te belanden. In 1996 bleek men de kelderruimte van dit museum voor andere doeleinden nodig te hebben en moest het overgebleven stuk grenssteen weg. De grenspaal belandde uiteindelijk in een stadsmagazijn.

In 1997 werd door bemiddeling van de directie van Brouwerij De Koninck “De Hand” terug naar haar oorspronkelijke omgeving gebracht en kreeg ze een plaats toegewezen op de binnenkoer van de brouwerij als tijdelijke bewaarplaats.

Op initiatief van de Heemkring Berchem werden onderhandelingen aangeknoopt tussen de brouwerij en het district Berchem. Op 6 april 2003 kon uiteindelijk de grenspaal “De Hand” opnieuw ingehuldigd worden op slechts enkele meter van de oorspronkelijke plaats.

Sint-Maria Gasthuis

Vredestraat 93 | Berchem

Voormalig Sint-Mariagasthuis, sedert 1988 omgevormd tot Woonzorgcentrum Sint-Maria, gelegen tussen Vrede- en Uitbreiding-, Anjelier- en Meibloemstraat; samen met het ovale plein ervoor en de omringende straten opgenomen in een stedenbouwkundig ontwerp.

Ommuurd bak- en zandstenen gebouwencomplex in eclectische neorenaissancestijl naar ontwerp van Richard Vaes, 1903-07; ontworpen als regionaal ziekenhuis en opgebouwd volgens normen uit het eerste kwart van de 20ste eeuw met een centraal gedeelte en verschillende afzonderlijke rotondes met afdelingen genees- en heelkunde en besmettelijke ziekten; in 1956-64 werd een moederhuis met pediatrie bijgebouwd parallel aan de Uitbreidingstraat. Recent vernieuwde oostelijke zijvleugel; grondige verbouwing van westelijke zijvleugel aan de gang.

Hoofdgebouw van elf traveeën en twee bouwlagen onder pseudo-mansardedak (leien, nok parallel aan de straat), waarin dakvensters en -kapellen, afgesloten met attiek. Straatgevel met centrale partij van zeven traveeën, ingangstravee met geveluitsprong uitgewerkt als stoere toren met korfboogpoort, erker en nis met Mariabeeld, bekronende koepel en lantaarn; de aansluitende gevels ingedeeld in verdiepte rondboognissen met kruiskozijn op de begane grond, Florentijnse bifora op de verdieping, tussenbeide paneel met gesculpteerde cartouches. Achteruitwijkende hoektravee met erker op de begane grond, segmentboogvensters op de verdieping; westelijke zijgevel tot voor kort met oorspronkelijke beglaasde veranda. Inmiddels gesloopte kapel, circa 1935, naar ontwerp van Frans Peeters.

Sint-Hubertuskerk

Victor Jacobslei - Maloustraat - Beernaertstraat | Berchem

De stichting van de Sint-Hubertusparochie in Berchem gaat terug tot 17 mei 1899. Voor de nieuwe parochie zou aanvankelijk een kapel (en dus geen kerk) worden gebouwd.

De Sint-Willibrordusparochie te Berchem stond een deel van haar parochieel gebied af; hetzelfde gebeurde met de Sint-Jozefparochie te Antwerpen. Een groot aantal gelovigen van Berchem en Antwerpen, en een aantal vooraanstaande ingezetenen, leverden fondsen voor de bouw van de oorspronkelijke kapel.

Juffrouw Coosemans was bereid een deel grond van haar eigendom in de Bakkerstraat (nu: Ferdinand Coosemansstraat) af te staan. Op die grond werd 4 maanden na de aanvang der werken, de kapel in gebruik genomen. Deze oorspronkelijke kapel bestaat niet meer. Op die plaats bevindt zich nu het parochiecentrum van Sint-Hubertus, "'t Oud kapelleken".

Korte tijd na de stichting van de parochie besloot het bisdom tot de bouw van een nieuwe kerk, die de zopas gebouwde kapel zou vervangen. Op 15 juli 1914 werd het kruis op de toren geplaatst, 2 weken voor het begin van de Eerste Wereldoorlog. Doordat de Eerste Wereldoorlog uitbrak op 4 augustus 1914, werden de werken vertraagd.

Op vrijdag 30 juni 1916 werd de kerk nog niet voltooide kerk ingezegend door Monseigneur Theofiel Roucourt. De plechtige wijding van de kerk gebeurt echter pas op donderdag 25 september 1924.

Architect Jan De Vroey ontwierp deze kerk kort voor de Eerste Wereldoorlog. In tegenstelling tot de meeste ander kerken is de Sint-Hubertuskerk noord-zuid georiënteerd.

De nieuwe kerk werd gebouwd op een stuk van 70 bij 40 meter en voor de pastorie werd 9 bij 40 meter voorzien. De kerk mét spitstoren zou 70 meter hoog zijn.

De neogotische kruisbasiliek is opgetrokken in baksteen met sober gebruik van natuursteen. Het portaal is voorzien van een gesculpteerd timpaan door J. Gerrits. Het kerkorgel is van de firma Delhaye en is beschermd als monument.

Op 10 maart 1941, tijdens Wereldoorlog II, werd op last van de Duitse bezetter de spits van de kerktoren afgebroken en het torendak verlaagd. De 4 kleine torentjes waren in feite nog te hoog maar mochten blijven staan. De afbraak was voltooid op 5 april 1941. De reden: de toren ligt recht op de aanvliegroute in het verlengde van de landingsbaan van de Luchthaven van Deurne.
De crypte onder de Sint-Hubertuskerk werd tijdens de oorlogsjaren ingericht als schuilkelder voor de parochianen. De mensen sliepen er netjes op matrassen op de grond. Sommigen hadden een nachtkastje en anderen gebruikten de alom bekende “appelsienkist”.

Militair Hospitaal

Marialei | Antwerpen

Het Militair Hospitaal Antwerpen, officieel ''Militair Hospitaal en Arsenaal'', en ook Mariagasthuis genoemd, was een voormalig hospitaal voor Belgische militairen en een arsenaal in de wijk Haringrode te Antwerpen. In 1912 vestigden zich hospitaalzusters, augustinessen in een klooster op het terrein. Dit grote domein stond lange tijd leeg tot het vanaf 2010 werd omgevormd tot wat anno 2019 gekend is als 't Groen Kwartier.

De Frans-Duitse Oorlog van 1870 met zijn grote getalsterktes verhoogde de spanning tussen burgers en militairen verder. Een efficiënt hospitaal voor militairen was enkel mogelijk als er een nieuw werd gebouwd. Lang aanslepende besprekingen, vooral om niet meer bouwgrond aan de sterk groeiende stad te onttrekken, leidden tot de plannen voor de bouw van een nieuw hospitaal, het Krijgsgasthuis, samen met een arsenaal. Daarvoor koos men het terrein van Fortje 4 (niet te verwarren met Fort 4) bij Berchem aangelegd als een gebastioneerde vierhoek van 150 x 150 m, gebouwd in 1851-1852 en gesloopt rond 1885. Het ontwerp voor het arsenaal dateert uit 1898, en dat voor het Militair Hospitaal uit 1899. Langs de Marialei voorzag men twee toegangspoorten (langs de huidige Albert Claudestraat), en een derde toegang vanuit de Lange Leemstraat (aan het huidige Wachthuisplein) langs het poortgebouw van het arsenaal.

Het hospitaal was afgebouwd in 1910 en werd op 31 juli 1911 in gebruik genomen. Later werd het omgedoopt tot ''Militair Hospitaal Antwerpen'' of ''MHA''. Ook de militaire hoofdapotheek kreeg een plaats in het gebouw langs de huidige Marialei. Men maakte hier medicijnen voor het hele Belgische leger. Aansluitend bouwde men vier herenhuizen (Albert Claudestraat nr. 8 voor de hoofdapotheker) en de huizen op nrs. 6, 4 en 2 voor ongehuwde onderofficieren. De vroegere Marialei volgde het traject van de huidige Albert Claudestraat die de apotheek van het hoofdgebouw scheidt.

Het MHA kreeg vier opdrachten: hospitalisatie (een capaciteit van maximaal 120 bedden, die in geval van rampen tot 400 patiënten kon worden opgevoerd), consultatie, beheer en garnizoensdienst. Het MHA sloot op 30 juni 1993 definitief de deuren.

Het arsenaal met zijn poortgebouw en zijn intussen verdwenen opslagplaatsen (afgebroken in 2006, anno 2019 kleine tuintjes en groenperken) die er al waren vanaf 1907, het zogenaamd ''Logistiek Centrum 2'' (Arsenaal Noord), bleven tot 1995 bestaan.

't Groen Kwartier: De nieuwe naam van deze wijk verwijst naar de vroegere militaire functie van het domein en het groene karakter door de aanplanting van bomen en grasperken. Onder meer het Noord-Zuidgebouw kreeg voor een gedeelte een extra verdieping. De centrale kapel werd de locatie voor een restaurant met faam: The Jane. Verder zijn er drie appartementsblokken, nieuwbouwhuizen, gerenoveerde herenhuizen (vroegere Militair Hospitaal officiershuizen), gerenoveerde loftgebouwen (vroegere militaire hospitaalpaviljoenen) en een aantal bedrijven.

In mei 2018 won Groen Kwartier de Real Estate Society Award voor beste residentiële ontwikkeling.

Weetjes:

• Het “Fortje 4 van Berchem” lag op Antwerps grondgebied ter hoogte van de huidige ingangspoort aan de Marialei-Boomgaardstraat.

• De centrale kapel achter het hoofdgebouw had een kelder waarin steenkool voor de stookplaats werd opgeslagen. De stookplaats lag samen met de machinekamer in een nog bestaand gebouw ten noorden van de kapel. Voor de aanvoer van steenkool was de kelderruimte van de kapel via een ondergrondse gang met kolenspoor met de stookplaats verbonden.

Leeuwenkoppen Brialmontpark

Binnensingel | Berchem

Aan de beide ingangen van de wadi op Wolvenberg Bis van het Brialmontpark, staat een arduinen blok, een “leeuwenkop”.

Deze arduinen blokken, zijn aan 3 van de 4 zijden met een gebeeldhouwde kop van een brullende Belgische Leeuw voorzien, embleem van het Belgische Leger. Deze leeuwenkoppen dienden als versiering van de steunberen (uiteinden) van de kazemat, één links van de Berchemse Poort en de andere rechts aan de Mechelse Poort. In het midden tussen beide poorten bevond zich de Geniekazerne 8-9. Ook aan Kazerne 7-8 aan Berchem Station stonden er 2 leeuwenkoppen. Deze waren slechts voorzien van 1 facet met leeuwenkop.

Speciaal aan deze 2 leeuwenkoppen zijn de bollen die bovenop de arduinen blokken geplaatst werden. Origineel waren deze bollen niet aanwezig. Deze bollen zouden afkomstig zijn van de ingangspoort van de Kazerne 8-9 waar het 2de Regiment Genie gestationeerd was. Deze bollen zijn wel kleiner dan hun originele formaat.

De arduinen leeuwenkoppen wegen elk 7.300 kilogram. Bij de afbraak van de wallen in 1966 werden ze in de tuin van het Sint-Mariagasthuis, hier vlakbij, geplaatst. Op initiatief van de Heemkring Berchem (toen Kring voor Heemkunde Berchem) zijn deze koppen bewaard gebleven. Op 15 februari 1972 kregen ze hun vaste plaats aan het begin van de Mechelsebrug.

Op 18 februari 2020 verhuisden ze naar een nieuwe, beter zichtbare plaats in het Brialmontpark.

Weetjes:

• De leeuwenkoppen staan sedert 2020 in rechte lijn met de poorten waar ze als versiering dienden.

• De Mechelse Poort tegenover de Poortstraat (nu Willem Van Laarstraat) en de Berchemse Poort tegenover De Villegasstraat lag.

• Voor de plaatsing in de tuin had de hoofdgeneesheer van het toenmalige Sint-Mariagasthuis een formulier ingevuld om de “Leeuwen” te laten opnemen in een rust- en verzorgingstehuis.

Brialmontpark

Binnensingel | Berchem

Tussen de Ring en de Singel ligt Wolvenberg, het enige natuurgebied in de binnenstad van Antwerpen. Binnen Park Brialmont blijft Wolvenberg een natuurgebied waar de natuur haar gang kan gaan.

Het gebied ten westen van natuurgebied Wolvenberg is omgevormd tot een nieuwe open groene ruimte. De volkstuinen hebben daar plaatsgemaakt voor een waardevol natuurlandschap met nieuwe recreatieve open plekken voor iedereen. Dat is een wenselijke aanvulling op het zeer schaarse publiek toegankelijke groen in Oud-Berchem.

Het nieuwe natuurpark ten westen van Wolvenberg is aangelegd met hoogtes en laagtes. Daardoor ontstaan twee komvormige ruimtes die zorgen voor een aangenamer geluidsklimaat. Die twee kommen zijn de voornaamste verblijfsplekken. Er is een gezellige picknickruimte (met extra lange picknickbank) te midden van een weide met fruitbomen. Verder zijn er natuurspeelplekken, een speelheuvel en wandelpaden doorheen de beboste zones. Een speels slingerpad leidt naar de top van de heuvel.

Het ontwerp van het recreatief natuurpark Wolvenberg is een klimaatbestendig ontwerp en maakt natuurlijke waterinfiltratie mogelijk. De twee komvormige ruimtes dienen als infiltratiebuffers en kunnen nat staan bij overvloedige regenval. Een derde natte zone is een speelbos dat overgaat in een langgerekte wadi parallel aan de Singel. Die zone zal het meeste water aantrekken. Zo kan er een totaal van 4800 m³ water gebufferd worden. Het water zal onder andere van regenwater van aanpalend openbaar domein komen, zoals regenwater van langs de Singel en regenwater afkomstig van de wijk Oud-Berchem Kerk.

De erfgoedwaarde van Wolvenberg wordt in de verf gezet door twee kasseistroken met daarnaast een leeuwenkop.

Dichtbij de Berchembrug of voetgangersbrug kun je een langgerekt onderdeel terugvinden van de weg die wegliep van de Berchemse Poort. Dit gebogen gedeelte diende als ondergrond voor de weg en vormde een stevigere oeverzijde voor de vesten van de Brialmontomwalling.

Meer naar de Mechelsebrug toe is er een veel lager gelegen restant van de achterzijde van de Geniekazerne.

© Collectie Heemkring Berchem
Ingekleurde foto met zicht op de achterzijde van de Berchemse Poort in 1925.
De locatie van het restant bevindt zich in het midden van de foto ter hoogte van de zwarte paal.

Stripmuur

Uitbreidingstraat | Berchem

‘De ziel van Berchem vatten’: zo luidde de opdracht van het district Berchem voor de kunstenaar die de muur onder handen zou nemen.

Twee maanden lang heeft kunstenaar en striptekenaar Philip Paquet er aan gewerkt. In zijn kunstwerk van 31 panelen wilde hij 1/3de verleden, 1/3de feest in de Driekoningenstraat en 1/3de heden afbeelden op 150 m².

Op de muurschildering trekt een bonte stoet van personages en gebeurtenissen voorbij. Van een politieagent “Sus den Aap” tot bokser “De Mouche” van 1830 en graaf de Merode tot de Brand van Circus Sarrasani.

Om het werk homogeen en krachtig te maken, koos Philip Paquet voor soberheid in stijl en kleuren. Hij combineert rode tinten met wit, blauw en grijs. Warm en koud. ‘Vanop vijftig meter afstand moet het werk nog leesbaar zijn’, aldus de kunstenaar.

Naast historische taferelen integreerde hij heel wat motieven die jongeren aanspreken.

Zo hoopt hij het werk voor vandalisme en graffiti te vrijwaren. Voor alle zekerheid werd er toch ook maar een anti-graffitilaag aangebracht.

De stripmuur werd onthuld op 23 juni 2012.

Meer weten over

Berchems geschiedenis

en verleden?

Contacteer ons op

info@heemkringberchem.be